تحلیل خشکسالیهای اقلیمی بر میزان شوری منابع آب زیر زمینی دشت یزد – اردکان

خشکسالی¬ها یکی از تغییرات معمول اقلیمی می باشندکه بسیاری از مناطق خشک و نیمه خشک دنیا را با شدّتهای زیاد هر چند سال یک¬بار در بر می¬گیرد. در بسیاری از سال¬ها هم رخداد خشکسالی برای مدتی مشخص نیست از این¬ رو شناسائی خشکسالی، خود یافته ای ارزشمند برای مدیریت منابع آبی مناطقی چون ایران که بخش اعظم آنرا مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل می دهد محسوب خواهد ¬شد. از بین متغیرهای اقلیمی نیز بارش بعنوان مهمترین متغیر تعیین کننده در شرایط خشکسالی است. بارندگی مهمترین متغیری است که تغییرات آن به طور مستقیم در رطوبت خاک و جریان های سطحی ، تغییرات مخازن زیرزمینی آب و غیره منعکس می¬شود. ¬بنابراین سه چالش عمده جهانی شامل تغییر اقلیم، کاهش منابع آبی و بیابان¬زایی می¬باشد. روند تغییرات منابع آبی نشان می¬دهد که علاوه بر کاهش منابع آبی، نحوه بهره¬برداری از آن نیز در مناطق خشک و نیمه خشک طی سالیان متمادی به تدریج باعث کاهش کیفیت آب و خاک شده است. ایران بعد از سال 2000 وارد فهرست کشورهای دارای کسری آب شده و تا سال 2030 منابع آب تجدیدپذیری کمتر از آستانة 1500 متر مکعب برای هر نفر در سال خواهد داشت. در حال حاضر نیز بر اساس طبقه بندی انستیتوی بین المللی مدیریت آب و سازمان ملل متحد ایران دچار کم آبی شدید است. بر اساس نسبت بحرانی شدن (یعنی میزان برداشت به میزان دسترسی آب)، ایران دارای نسبت بحرانی بیشتر از 8/0 خواهد بود و در سال 2025 در گروه کشورهای دچار تنش آبی شدید قرار خواهد داشت. با توجه به این که منابع آب ایران هم اکنون نیز تحت محدودیّت شدید قرار دارد، تلاش¬های أخیر در راستای خودکفایی در تولید، باز هم فشار بیشتری را بر منابع آب وارد آورده ¬است. قطعاً با روند کنونی، منابع آب بخش کشاورزی دچار آسیب جدی خواهد شد، به طوریکه خشکسالی های أخیر باعث افت سطح و بدی کیفیت آب های زیرزمینی شده است. از راهکارهای مقابله با این بحران استفاده از منابع آب شور، مدیریت آبیاری، بهره¬وری آب، تغییر الگوی کشت و طبقه¬بندی اقلیمی کشاورزی می¬باشد(کیانی،1390،ص 24). این تحقیق در دشت ایران مرکزی (مرکز جغرافیایی کشور) در بزرگترین دشت استان، دشت یزد - اردکان انجام شده است. حوضه آبخیز یزد- اردکان از پر اهمیت ترین حوضه های استان از لحاظ وسعت، جمعیت می باشد و قطب صنعتی نیز محسوب می شود. در این پژوهش از داده های بارش و آنالیز آب زیرزمینی (پارامتر شوری) و از دو دورره بلند مدت بارش (سال 1346 تا 1391) برای 7 ایستگاه و دوره مشترک کوتاه¬مدت بارش و شوری (سال1375 تا 1391) برای 41 ایستگاه استفاده شده¬ و از 47 چاه گمانه بررسی به عمل آمده است. جهت تعیین خشکسالی ها در طی دو دوره، شاخص خشکسالی استاندارد شده بارش (spi) کوتاه مدت و بلند مدت به¬کار برده و از روش همبستگی من- کندال برای مشخص شدن سطح معنی¬داری هر یک از پارامتر ها (بارش و شوری آب زیرزمینی) و نیز برای ترسیم نقشه¬ها با استفاده از نرم افزار+gs بهترین مدل واریوگرامی با کمترین خطا انتخاب و با روش درون¬یابی کریجینگ و کوکریجینگ و روش عکس فاصله وزنی (idw) نقشه¬های خشکسالی و شوری آب-زیرزمینی ترسیم شدند. و همچنین با تفریق نقشه¬های شوری نقشه تغییرات شوری نیز تهیه شد. این پایان نامه با توجه به اهداف تحقیق در پنج فصل گردآوری شده است. فصل اول با عنوان طرح تحقیق به بیان مسئله، پیشینه تحقیق، اهمیّت، سوالات و فرضیه تحقیق پرداخته شده است. فصل دوم به مبانی و مفاهیم نظری تحقیق اختصاص یافته که در آن ابتدا به معرفی خشکسالی، انواع و عوامل ایجاد شاخص¬های پایش آن و مفهوم شوری آب¬زیرزمینی، پرداخته و همچنین مفاهیم¬ روند، واریوگرام و زمین آمار مطرح شده¬ است. فصل سوم به بررسی ویژگی¬های طبیعی منطقه مورد مطالعه پرداخته که شامل: موقعیت جغرافیایی، وضعیت زمین شناسی، توپوگرافی، اقلیم (آب و هوا)، هیدرولوژی، منابع آب، خاک و پوشش گیاهی دشت یزد - اردکان می باشد. فصل چهارم روش¬های انجام شده مورد استفاده در این پژوهش که شامل محاسبه شاخص خشکسالی (spi)، محاسبه بهترین واریوگرام¬ها و انتخاب مدل ژئواستاتیکی برای ترسیم نقشه¬ها و روش¬های آماره و گرافیکی من - کندال می ¬باشد. فصل پنجم نیز شامل آزمون فرضیه ها، نتیجه گیری و پیشنهاد ها می¬باشد.